23 x mooiste bezienswaardigheden Ljubljana: wat zien & doen in de Sloveense hoofdstad?

Volledige reisgids kopen voor € 10

23 x mooiste bezienswaardigheden Ljubljana: wat zien & doen in de Sloveense hoofdstad?

20 februari 2024 in Slovenië10 reacties

Overzicht van de mooiste bezienswaardigheden in Ljubljana + verblijftips

Ljubljana is de hoofdstad van Slovenië en wellicht de meest bekende stad van het land. Maar dat ze bekend is, wil daarom niet zeggen dat ze veel bezocht wordt. Bij ons bezoek aan de stad werden we aangenaam verrast door alles wat Ljubljana te bieden heeft.

Benieuwd naar wat deze stad te bieden heeft? Wij hebben alvast een overzichtje gemaakt met de mooiste plekjes en bezienswaardigheden in Ljubljana.

Praktische info & tickets voor je bezoek aan Ljubljana

Wandeling
Vliegtickets1u45 vliegen naar Ljubljana, richtprijs € 74 vergelijk prijzen bij Transavia of Cheaptickets
Met de autoDe afstand Ljubljana is 1175 km vanuit Utrecht / Brussel. 12 à 15 uur rijden: waar overnachten onderweg naar Slovenië.
VerblijvenOvernachtingen in Ljubljana:
Camper hurenZelf geen camper? Huur een camper bij Goboony
PakketreizenDeze reis als pakketreis boeken? Kijk bij TUI (va. € 265), DeJongIntra (va.€ 167) of ga avontuurlijk Packraften in Slovenië (va. € 720)
HuurautoIn Slovenië is een auto eigenlijk onmisbaar, boek je huurauto bij Sunnycars (alle verzekeringen incl.) of EasyTerra (meestal de goedkoopste)
Tours en activiteiten

Inhoud artikel

  1. Kaartje met mooiste bezienswaardigheden in Ljubljana

Ljubljana is de hoofdstad en grootste stad van Slovenië. Het ligt in het centrale deel van het land, aan de rivier de Ljubljanica. Wil je graag Ljubljana en omgeving ontdekken? Gebruik dan zeker onze rondreis door Slovenië als leidraad.

  1. Wat mag je verwachten van een stedentrip Ljubljana?

De beste manier om Ljubljana te leren kennen, is om de indrukken in je op te nemen terwijl je door de straten slentert. Misschien word je uitgenodigd voor een avant-garde expositieopening, krijg je een politiek pamflet in je handen gedrukt, hoor je een geweldige straatmuzikant of zie je een vrouw een bijenkorf een gebouw vol graffiti binnendragen.

Eén van de leukste dingen aan Ljubljana is dat je nooit weet wat je kan verwachten. Zoals met elke stad is weten waar te beginnen de sleutel tot de ontdekking ervan. Gebruik onze stadswandeling door Ljubljana om de stad te ontdekken. Wijk gerust van de route af als je onderweg wat interessants ziet.

BESPAAR TIP: Een gouden tip die we kunnen meegeven, is de Ljubljana Stadskaart. Met deze kaart bespaar je heel wat tijd én geld. Je geniet van gratis toegang tot de belangrijkste musea en bezienswaardigheden van Ljubljana, samen met een rondleiding door de stad, een boottocht, fietsverhuur en de kabelbaan naar het kasteel van Ljubljana. Bestel hier je Ljubljana Card.

  1. Three Bridges van Ljubljana

De Three Bridges (Tromostovje) zijn 3 bruggen die de rivier de Ljubljanica overspannen, met aan de ene oever het moderne gedeelte van Ljubljana en aan de andere oever het middeleeuwse centrum. Alle drie de bruggen zijn al sinds 2007 onderdeel van de autovrije voetgangerszone.

  • De huidige bruggen zijn ontworpen door de beroemde Sloveense architect Jože Plečnik en werden gebouwd in 1931-32 op de plek waar vroeger een oversteekplaats was.
  • De oudste brug op deze plek dateert van 1842.

Vanaf de bruggen heb je een prachtig uitzicht op de stad. Of je kan ook een boottocht maken over de rivier zodat je een andere kijk hebt op de indrukwekkende bruggen.

VERBLIJFTIP: Verblijf in de Apartments Tivoli is gelegen op rustige locatie op 15 minuten wandelen van het stadscentrum van Ljubljana. Meer info en boeken.

  1. De barokke St Francis Church of the Annunciation

St Francis Church of the Annunciation is één van de belangrijkste gebouwen aan het Prešerenplein. Dit is een autovrij voetgangersgebied en één van de belangrijkste ontmoetingsplaatsen van de stad. Hier vinden veel evenementen plaats en het gebouw onderging een belangrijke renovatie in 2007. De zalmroze kerk in barokke stijl dateert uit de 17de eeuw en is gebouwd op een plek waar eerder, in de late 19e en vroege 20e eeuw, paleizen stonden. Neem zeker eens een kijkje binnenin en bewonder de mooie fresco's.

  1. Het kasteel van Ljubljana (Ljubljanski Grad)

Ljubljana Castle dateert uit de 15e eeuw. Het is niet alleen een interessante historische plek maar ook een locatie waar jaarlijks vele culturele evenementen worden gehouden. Je kan het kasteel gratis bezoeken. Nadien kan je in de mooie kasteeltuinen genieten van een heerlijk kopje koffie met gebak. Verder kan je er ook een expositie bekijken of traditioneel Sloveens handwerk kopen.

Er is tevens een kapel en wachttoren waar je een documentaire kan zien over de geschiedenis van het kasteel. (Daarover meer hieronder). Zeker niet te missen is het museum over de Sloveense geschiedenis (Virtualni Muzej) en - één van onze favorieten van Ljubjana – het restaurant in de toren.

TICKETS: Wil jij graag het kasteel bezoeken? Bestel je tickets voor het Kasteel van Ljubljana op voorhand online en vermijd lange wachtrijen aan de kassa.

Maak een ritje op de kabellift naar het kasteel

De ideale manier om het kasteel te bereiken is door een ritje te maken met de Ljubljana Castle Funicular (bekijk ligging). Deze kabellift vertrekt om de tien minuten en brengt je in 1 minuut naar het imposante kasteel dat gebouwd werd op een 376 meter hoge heuvel. Eens je de top bereikt heb, kan je genieten van het fenomenale uitzicht op de stad.

  • Openingsuren: Van januari tot maart en in de maand november werkt de kabelbaan tussen 10u en 20u; in april, mei en oktober van 9u tot 21u; van juni tot september werkt deze tussen 9u en 23u en in december dagelijks van 10u tot 22u.
  • Je dient een ticketje van €4 (retour) te betalen om de kabelbaan te gebruiken. Je kan kiezen voor een enkele rit of een retourticket.
  • Wandel je liever naar het kasteel? Dat kan natuurlijk ook. Je bent zo'n 15 tot 20 minuten onderweg te voet.
  • Meer info op de website.

Combiticket Kasteel van Ljubljana en ritje met de kabelbaan

  1. Dragon Bridge: het symbool voor de macht van Ljubljana

De Dragon Bridge (Zmajski most) is op de meeste foto’s te zien die toeristen in Ljubljana nemen, vanwege de drakenbeelden. Dit art-deco meesterwerk is in 1901 gebouwd en was het eerste bouwwerk in de stad in deze stijl. Het overspant de Ljubljanica Rivier tussen Kopitar Street en Ressel Street. Het is ook niet zomaar een bouwwerk, de metalen draak staat namelijk symbool voor de macht, moed en grandeur van de stad.

  1. Butcher's Bridge

Geopend in 2010, verbindt de Butcher's Bridge de centrale markt met de overkant van de Ljubljanica Rivier. Het is een eenvoudig ontwerp dat voorzien werd van een aantal standbeelden uit de oude Griekse en christelijk joodse mythologie, zoals standbeelden van Adam en Eva, Sater en Prometheus. Er staan ook een aantal kleinere standbeelden op het hek die samen met kikkers, schelpdieren en sloten de zijkanten van de brug decoreren.

  1. Wandel over de Cobbler's Bridge

De Cobbler's Bridge is één van de oudste bruggen over de rivier de Ljubljanica. Deze dateert uit de 13 e eeuw, maar misschien zelfs nog eerder. In de middeleeuwen was deze brug gekend als de bovenbrug. Oorspronkelijk was het een houten brug. Er bevond zich een slagerij op de brug maar de geur was zo onhoudbaar, dat de Keizer uiteindelijk de slager betaald heeft om te verhuizen.

Schoenlappers namen daarna hun intrek in de voormalige slagerij, waardoor de brug zijn huidige naam kreeg. Sinds het eerste houten bouwwerk, hebben reeds vele bruggen op deze plek gestaan. De meeste zijn verloren gegaan door brand of overstromingen. De huidige stenen brug die ontworpen werd door Jože Plečnik, is hier neergezet in 1931.

STADSWANDELING: Wil je graag zoveel mogelijk zien van de stad? Download dan zeker onze stadswandeling door Ljubljana en kom langs de mooiste plekjes van de stad.

  1. Kathedraal van Ljubljana, de St. Nicholaaskerk

Officieel heet deze kerk de "Katedrala Sv. Nikolaj" oftewel de Ljubljana Cathedral. Deze werd gebouwd op de plek waar eerder, in de vroege 18 e eeuw, een gotische kathedraal stond. Daarvoor nam een romaanse kerk die zeer waarschijnlijk al dateerde uit 1262 deze plek in. Deze laatste werd rigoureus aangepast na een brand in 1361 en nog eens honderd jaar later werden er verdere aanpassingen gedaan, toen de kerk een kathedraal werd.

De kathedraal werd in 1469 volledig verwoest door de Turken. Het huidige barokke gebouw werd tussen 1701 en 1706 gebouwd en in 1707 ingewijd. Het interieur kenmerkt zich door het prachtig beschilderde plafond en de metalen deuren zijn voorzien van interessante details.

  1. Het alternatieve Metelkova City

Metelkova City is één van de grootste en meest succesvolle gekraakte gebieden van Europa en de ideale plek voor een voor een avondje uit. Deze verlaten legerbasis is het kloppende hart geworden van de alternatieve scène in Slovenië – een zelfverklaarde autonome stad die meer dan 1500 evenementen per jaar organiseert. ’s Avonds komen honderden studenten, creatievelingen en artiesten hier samen. Metelkova neemt bij vele bewoners een speciaal plekje in hun hart in.

Street-art, graffiti-liefhebber of mag het graag wat eigenzinniger? Ga dan eens mee op tour langs de fascinerende street-art scène van de stad in een Ljubljana Graffiti Tour of een Ljubljana Alternative Tour. Je verneemt er alles over de geschiedenis van street-art en de verhalen erachter van de kunstenaar. De rondleiding is gratis en start in het oude stadscentrum en eindigt in Metelkova.

VERBLIJFTIP: Voor diegenen die altijd al hebben gedroomd om eens een nachtje in de cel door te brengen, dat kan hier! Je kan bij Hostel Celica in Metelkova verblijven, dat vroeger dienst deed als gevangenis.

  1. Meer kunst bij het ROG

Ben je wel fan van street art en kunst? Stop dan ook even bij het ROG. Dit was vroeger een fietsenfabriek, maar is tegenwoordig volledig ingepalmd door kunstenaars die hier hun eigen ding doen. Meer zelfs: sinds 2017 is deze plek toegankelijk voor iedereen die hier wil wonen. Dat betekent dat hier jammer genoeg niet alleen kunstenaars vertoeven, maar ook mensen die rondhangen en drugs dealen. Ben je met kinderen op stap, sla deze plaats dan over en kom er best ook niet heen in je eentje. Toch is het wel de moeite om deze plek eens met je eigen ogen te zien!

  1. Robba Fountain

De Robbov of Robba Fountain werd besteld door Francesco Robba in 1743 en werd onthuld in 1751. De fontein is geïnspireerd op de Vierstromenfontein (Fontana dei quattro fiumi) in Rome maar gemodelleerd naar de Fontana del Pantheon. Interessant om weten, is dat de huidige fontein een replica is, de oorspronkelijke fontein werd verplaatst naar de Nationale Galerij. Replica of niet, het is één van de meest herkenbare symbolen van de stad.

  1. Congress Square

Een van de centrale pleinen in de stad is het Congress Square, gebouwd in 1821. Hier stond vroeger een kapucijnenklooster. Het klooster werd afgebroken onder het bewind van de Habsburgse Keizer Jozef II. Het Congresplein werd vooral gebruikt voor ceremoniële doeleinden tijdens het congres van Ljubljana, vandaar de naam ‘Congress Square’.

Het plein heeft een grote symbolische waarde voor de lokale bevolking en heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van het land. Hier werd namelijk de onafhankelijkheid uitgeroepen tijdens een massademonstratie in 1918 toen het land deel werd van het Koninkrijk Joegoslavië. Ook andere historische toespraken werden hier gehouden.

  1. Bezoek de musea in Ljubljana

Museum of Illusions

Aan het Congresplein vind je een leuk, interactief musuem: Museum of Illusions. Dit museum biedt wat luchtig vermaak aan tussen alle belangrijke historische en culturele gebouwen. Hier vind je een aantal illusies en trucjes waarbij het oog en de geest voor de gek worden gehouden en de beperkingen van de eigen waarneming zichtbaar worden. Zie jezelf groter of juist kleiner worden in de Ames Room, bekijk de anti-zwaartekrachtkamer waar alles de natuurwetten lijkt tegen te spreken en geniet van nog veel andere brein-brekende optische illusies.

TICKETS: Maak het jezelf gemakkelijk en bestel je tickets voor het Museum of Illusions online.

National Museum en het Natural History Museum of Slovenia

Dit majesteuze gebouw huisvest niet één maar twee musea - het National Museum en het Natural History Museum of Slovenia. Hier is een keuze aan fascinerende tentoonstellingen te vinden en het is zeker een must-see voor elke bezoeker aan de stad.

Je kunt beide musea bezoeken, slechts één, of alleen de Eygptische mummie bekijken voor 50 cent. Naast het hoofdgebouw van het museum is er een tentoonstelling over de Romeinse periode die gratis te bezoeken is. Meer info op de website.

City Museum in het Auersperg Paleis

Gelegen in het imposante en indrukwekkende Auersperg Paleis, bezit het City Museum een schat aan cultureel erfgoed, waarbij alles gerelateerd is aan de geschiedenis van Ljubljana. Van de eerste bewoners, die hier 4500 jaar geleden in prehistorische tijden rondzwierven tot aan de levendige hoofdstad die het vandaag de dag is, met alles daartussen. In de kelder van het museum ligt een origineel stuk Romeinse weg. Meer info op de website.

Gallery of Modern Art

Gallery of Modern Art is één van de belangrijkste kunstgalerijen van heel Slovenië en huisvest een grote verscheidenheid aan Sloveense kunstwerken uit de 20e en 21e eeuw. In 1948 ging de gallerij open voor het grote publiek en 2011 werd deze uitgebreid met het Metelkova Museum of Contermporary Art. Het gebouw is ontworpen door Edvard Ravnikar. Meer info op de website.

Leukste tours en wandelingen door Ljubljana

  1. Herculov Fountain

Herculov Fountain in het midden van Levstikov trg, bij Stari trg is in de zomer een populaire ontmoetingsplek. Net zoals de Robbov Fontein is ook dit een replica van het originele 17e eeuwse standbeeld, dat nu in het gemeentehuis staat.

Lvstikov trg is gebouwd toen het jezuïetencollege dat hier stond, afbrandde. Stari trg en het omliggende gebied zijn onderdeel van het oudste gedeelte van het stadscentrum van Ljubljana. Dit is een goede plek om foto’s te nemen of te genieten van een terrasje.

  1. Zoek de rust op in het Tivoli Park

Op zoek naar rust en stilte? Bezoek dan eens het Tivoli Park. Het Tivoli Park is het grootste park in de stad en is een beschermd gebied. Een aantal gebouwen en kunstwerken in het park zijn bijzonder, zoals het Tivoli Kasteel. Er is een mooie vijver en de rozentuin naast de vijver wordt beheerd door de botanische tuinen van Ljubljana.

Daarnaast zijn er ook een speeltuin voor kinderen en een aantal interessante sculpturen. Tivoli park werd in 1813 aangelegd en de vijver werd in 1880 uitgegraven.

  1. Ursuline Church of the Holy Trinity

De barokke Ursuline Church of the Holy Trinity is een bijzonder gebouw. Zowel het interieur als de gevel hebben een aantal interessante details, zoals het imposante altaar gemaakt door Robba, die ook de Robbov fontein ontworpen heeft, die je eerder tijdens de wandeling hebt gezien. Er zijn ook een aantal schilderijen aanwezig van de Sloveense artiest Valentin Metzinger.

Tegenover de kerk bevindt zich de Holy Trinity Column, die in de plaats kwam van een houten constructie uit 1693, die er toen was neergezet als dank dat de plaag de stad niet aandeed.

  1. Het sfeervolle Prešerenplein

Het Prešerenplein is wellicht het bekendste plein van Ljubljana. Het plein wordt omringd door prachtige gebouwen en je vindt er ook de mooiste bruggen van de stad. Dit plein is gezellig druk en erg sfeervol. Er valt altijd wat te beleven: straatartiesten, dansers, muzikanten, spelende kinderen, noem maar op. Vergeet ook zeker niet om even een bezoek te brengen aan de mooie kerk of het beeld te bewonderen waar het plein naar vernoemd werd.

Op rondreis door Slovenië? Download dan zeker onze uitgebreide reisgids Slovenië.
  1. Slenteren door Trubarjeva Cesta

De gezellige straat Trubarjeva Cesta wint de laatste jaren aan belang. Dat is niet verwonderlijk als je het ons vraagt, want in deze buurt heerst een erg toffe en alternatieve vibe die verschilt van de oude stad van Ljubljana. Je vindt hier bovendien heel wat street art, toffe boetiekjes, authentieke bars en erg leuke pop-up winkels.

Trubarjeva Cesta is een van de meest kleurrijke en dynamische straten van de stad. Hoewel het geen toeristische plek is, komen meer en meer mensen deze kant op om de straat zelf te verkennen. Wandel er dus zelf zeker eventjes door!

WANDELTIP: Hoe kan je de meest bijzondere plekjes beter ontdekken dan met een local? Boek deze privé wandeltour door Ljubljana met gids en ontdek de best bewaarde geheimen van de stad.

  1. Uitzicht vanaf de Nebotičnik Skyscraper

De naam zegt eigenlijk alles: Nebotičnik Skyscraper is simpelweg bekend als “the skyscraper” en domineert de skyline van de stad. Mooi of niet, deze toren is een symbool van de stad. Hij werd gebouwd tussen 1931 en 1933 en opende zijn deuren op 21 februari 1933. Het gebouw telt 13 verdiepingen en is 70 meter hoog.

Ten tijde van de opening was deze wolkenkrabber het hoogste gebouw in het land en het negende hoogste van Europa. Er zijn verschillende winkels en bedrijven gevestigd en in de top kan je een café, bar en observatiepunt vinden, met een prachtig uitzicht over de hele stad. Meer info op de website.

  1. Souvenirtjes kopen op de lokale markt van Ljubljana

Een lokaal marktje verkennen, moet je tijdens elke citytrip wel eens doen, vinden wij persoonlijk. Ook in Ljubljana kan je op de markt terecht voor heel wat lokale producten. Je kijkt ongetwijfeld je ogen uit, want het aanbod is er groot! Je vindt er natuurlijk groenten en fruit, maar ook kazen, worst, potten honing, heerlijke wijnen of een lekker gerechtje. De marktkramers zetten hun kraampjes elke dag op, ook bij minder weer. Boek hier je markttour inclusief een ontbijtje!

  1. Mooiste daguitstappen vanuit Ljubljana

Verblijf je meerdere dagen in Ljubljana? Wat dacht je van een leuke daguitstap of excursie of daguitstap? Vanuit Ljubljana worden er verschillende dagtours aangeboden die je de mooiste plekjes van Slovenië laten zien. Hieronder alvast enkele van de populairste uitstappen die je kan maken vanuit Ljubljana.

Hike naar de Pokljuka kloof

Op 50 minuten rijden van Ljubljana ligt de Pokljuka gorge. Deze droogstaande kloof/plateau wordt omringd door een prachtige, groene omgeving. Pokljuka biedt tal van wandelmogelijkheden die je trakteren op prachtig uitzichten, groene weide met traditionele houten huisjes. De wandeling op zich is niet zo eenvoudig, maar een absolute must. Boek hier je daguitstap naar het Pokljuka Plateau.

Het Meer van Bled of Bohinj, of beide?

Een andere aanrader is een daguitstap aan naar het Meer van Bled en het Meer van Bohinj. Er worden verschillende dagtours en excursies georganiseerd naar deze twee schilderachtige plekken in Slovenië. De meeste tours combineren een bezoekje aan het Meer van Bled en het Meer van Bohinj. Zo kan je genieten van de schoonheid van beide meren en de prachtige omgeving.

Ontdek alvast de mooiste tours naar het Meer van Bled en het Meer van Bohinj vanuit Ljubljana

Maak een daguitstap naar de grotten van Postojna

Bij het plaatsje Postojna ligt een grottenstelsel van zo’n 20 kilometer lang dat een aantal miljoen jaar geleden door de Pivka-rivier werd uitgesleten. De grotten zijn één van de grootste druipsteengrotten ter wereld en zijn dan ook een van de belangrijke bezienswaardigheden in Slovenië.

Je kan 5 kilometer van het grottenstelsel bezoeken samen met een gids tijdens een rondleiding die zo’n anderhalf uur duurt. Een groot deel van de tour leg je af met een ondergronds treintje. Met een beetje geluk spot je ook nog de Proteus Anguinus, een zwaar bedreigde roze salamander die nog enkel in de grotten van Postojna te vinden is. Lees hier meer over ons bezoek aan Postojna.

TICKETS: Boek je dagtour naar de grotten van Postojna vanuit Ljubljana online, zo kan je makkelijk geld besparen en lange wachtrijen aan de kassa vermijden. Daarbij breng je ook een bezoekje aan het Grotkasteel van Predjama.

  1. Waar overnachten in Ljubljana?

AB Ljubljana – Prince Filip

Altijd al eens willen overnachten in een kasteel? Dit 4-sterren AB Ljubljana appartement ligt aan de rivier Ljubljanica. Hier verblijf je in het kasteel van Filip. Vanuit de accommodatie kijkt uit op de Triple Brigde en de stadspromenade. Meer info en boeken

Slaapcapsule of dakterrastent The Fuzzy Log

Op zoek naar een uniek verblijf in hartje Ljubljana? Bij The Fuzzy Log kan je overnachten in een innovatieve slaapcapsule of in een unieke dakterrastent?. De accommodatie biedt coworking spaces om te vergaderen, werken of om een babbeltje te slaan met de andere gasten. Er is ook een wellness met hot tub en sauna. Meer info en boeken

Hostel Celica Art (voormalige gevangenis)

Op zoek naar een budgetvriendelijk verblijf? Hostel Celica Art deed ooit dienst deed als gevangenis en beschikt over een uniek design. Er zijn ook fietsen ter beschikking om de stad met de fiets in te gaan. Het hostel heeft zijn eigen museum. Meer info en boeken

B&B Dvor Tacen

Gezellige B&B Dvor Tacen die beschikt over moderne, volledig uitgeruste kamers. Je hebt er een subliem uitzicht op heuvels en rivier. Ga kanovaren op de rivier de Sava of wandelen op de berg Šmarna Gora. Meer info en boeken

  1. Mis niets tijdens je verblijf in Ljubljana met onze gratis reisgids

Herkenbaar: Je wil er zeker van zijn dat je niets mist tijdens je verblijf in Ljubljana? Dan is er goed nieuws, want wij deden alvast al het opzoekingswerk voor jou. Koop onze reisgids Slovenië met heel wat beschreven bezienswaardigheden (+ GPS coördinaten). Eerst uitproberen? Download je preview reisgids Slovenië met een gratis stadswandeling Ljubljana.

Slovenië

Gratis reisgids Slovenië downloaden


Geschreven door

Wouter Coppens

- 21 februari 2024 - Karina PEETERS

Zeer nuttig

- 6 augustus 2023 - gunter

top gids, voor 5 dagen naar Ljubljana geweest met de dameshandbalploeg van landskampioen en bekerwinnaar st-truiden. dankzij deze gids alles maar dan ook echt alles gezien en zeer goed uitgelegd, lekker gaan eten en ook op aanraden van..., zeker aan te bevelen deze gids, dikke 10/10

- 28 juli 2023 - Sonja

Perfect om Slovenië te verkennen met de juiste info !

- 16 januari 2023 - Theo

Heeft mij al goed geholpen inde voorbereiding van ons reis

- 2 februari 2022 - Martine Haerens

Zeer bruikbare gids om dit mooie land te bezoeken.

Wil je elke week leuke reistips en voordelen ontvangen?